Hoe smaakt eten als je het niet ziet? Een interview met mijn broer Paul

Mijn broer Paul (53) is op een haar na blind. Tijdens zijn puberteit zag ik zijn gezichtsvermogen zienderogen achteruit rennen. De oogarts constateerde kegel- en staafdystrofie. Als je deze aandoening hebt, gaan de twee typen lichtgevoelige cellen waarmee ons netvlies bezaaid is - de kegeltjes en de staafjes - langzaam kapot. Dat komt omdat Paul een eiwit - dat schadelijke stoffen uit deze cellen zou moeten verwijderen - niet aanmaakt. En zodoende vielen zijn kegeltjes en staafjes in de loop der jaren één voor één uit. Eerst in het centrum van zijn zien en toen steeds meer naar de buitenranden. Ik kon mijn broer nooit meer recht in zijn ogen kijken en Paul moest zich aanpassen aan een leven zonder een venster op de buitenwereld. 

Op dit moment geeft Paul een kijkje in zijn wereld door gastcolleges te geven aan leerlingen van basisscholen, middelbare scholen, ROC's en hogescholen. En ook als gids bij In Het Donker Gezien is hij helemaal in zijn element.

Voor mijn project 'Wat Smaak Je Menu' vroeg ik Paul mij eens te vertellen hoe eten smaakt als je het niet ziet. Hij gaf me een kijkje in zijn keuken:  

Paul, hoe krijg jij trek in eten?

Als ik ergens voorbij loop en ik ruik lekker brood, dan krijg ik vanzelf trek. Verder krijg ik trek als ik andere mensen hoor praten over eten. Door de woorden dus. Als iemand zegt ‘ik pak ff een stuk chocolade’ of ‘ik ga een lekker toetje pakken’ dan loopt het water me in de mond. En natuurlijk begint ook míjn maag op een gegeven moment gewoon te knorren. Net als die van jou.

Hoe eet je als je niet ziet wat je eet?

Als ik een biefstuk bestel in een restaurant dan heb ik nog wel een beeld bij hoe dat biefstukje eruit ziet en smaakt. Dat haal ik uit mijn geheugen. Maar om te weten wat voor groenten ernaast liggen, zal ik ze toch echt moeten proeven. Laatst proefde ik een vrucht en vroeg ik of het citroen was. Als iedereen dan lacht en zegt dat het mango is dan blijft dat toch pijnlijk.
Soms is het heel lastig om raak te prikken met je vork. Vooral bij kleine dingen zoals doperwtjes.  Die vallen dan van je vork af en dan hap ik geregeld lucht. Ik probeer natuurlijk netjes met vork en mes te eten, maar thuis eet ik ook wel eens met mijn handen.
En ook al zie ik geen kleuren meer, toch vul ik wel in dat worteltjes oranje zijn. Omdat ik als kind wel kleuren heb gezien, maakt dat mijn smaakbeleving toch weer heel anders dan van iemand die blind is geboren. 

Kook je zelf?

Ik kook vaak makkelijke gerechten. Rijst, kant en klare saus, een voorgesneden zakje groenten. Dat soort dingen. Maar ik schil ook aardappelen en maak bloemkool en broccoli schoon. Ik voel gewoon of de schil van de aardappel af is.
Mijn grootste kookblunder was wel dat ik aardappelpureepoeder naast de pan strooide en dat begon aan te branden. Ook heb ik ooit geprobeerd bevroren kip te snijden en toen schoot het mes uit, zo in mijn vinger. Ik was best even in paniek want er was bloed maar ik kon niet zien hoe ernstig de wond was. Ik snijd nu alleen nog ontdooid vlees.   

Hoe doe jij boodschappen?
Als ik boodschappen doe, loop ik naar de servicebalie van de supermarkt en dan loopt er iemand met me mee. Ze kennen me inmiddels wel. Eenmaal thuis kan ik natuurlijk niet zien wat ik precies heb gekocht. Ik kan mijn aankopen onderscheiden op basis van vorm én onthouden waar ik ze heb neergezet. Maar als ik twee blikjes van hetzelfde formaat heb gekocht, is dat best lastig. Ik doe dan een elastiekje om één van de twee zodat ik bijvoorbeeld weet welke de witte en welke de bruine bonen zijn. Je snapt dat het voor mij belangrijk is om mijn voedselvoorraad niet te groot te maken.
Er bestaat trouwens een apparaatje* waarmee je labels kunt maken met je stem.  Je spreekt in wat voor voedsel het is, er komt een streepjescode uit en die plak je op de verpakking. Als je later langs deze streepjescode gaat met je apparaatje, hoor je wat je zelf hebt ingesproken. Maar dat moet je bij elk blikje opnieuw doen en dat is best wat werk. Daarom werkt een elastiekje voor mij beter.  

Gebruik je ook hulpmiddelen in de keuken?
Ik heb een pratende weegschaal, maar die gebruik ik eigenlijk niet zoveel. Als ik bijvoorbeeld rijst kook, dan neem ik een glas en vul die tot de rand. Dat is gewoon de hoeveelheid rijst die ik nodig heb.
Wat wel handig is, is mijn pratende volume meter. Dat is een maatbeker die me vertelt hoeveel millimeter vloeistof er in de maatbeker zit. Daarnaast kun je natuurlijk ook heel goed aan het geluid horen hoe vol een beker is. Als je een beker volschenkt, verandert de toonhoogte. Let maar eens op.  

Veel mensen denken dat blinden en slechtzienden beter kunnen ruiken en horen. Maar is dat ook waar?
Nee, blinden en slechtzienden hebben niet persé een betere reuk of gehoor. Het zijn namelijk net normale mensen. Ook bij normale mensen heeft de één een betere reuk of  een beter gehoor dan de ander. Wel ben je als blinde of slechtziende natuurlijk meer afhankelijk van deze zintuigen, maar dat wil niet zeggen dat ik beter kan ruiken of horen dan jij. 

Wat zie jij als voedselinnovatie voor blinden en slechtzienden?

Het zou fijn zijn als er braille op voedsel etiketten zat. Maar ik snap wel dat de markt daarvoor te klein is. Op medicijnen zit wél standaard braille. Dat komt omdat het risico bij verkeerd medicijngebruik natuurlijk een stuk groter is dan wanneer je een keertje witte in plaats van bruine bonen eet. 

* Er zijn aardig wat keukengadgets voor blinden en slechtzienden. Zie bijvoorbeeld de slechtziendenshop, de winkel met zorg en de producten van world wide vision.

--

Naschrift: 

Ook al ken ik Paul al mijn hele leven, door hem een ander soort vragen te stellen dan normaal kreeg ik ook andere antwoorden dan normaal en leerde ik dingen die ik nog niet wist. Dus denk je dat je iemand door en door kent? Stel hem of haar eens wat vragen over een nieuw onderwerp. Perspectiefverbreding gegarandeerd! :-)

Marina