NVB09: Vasalisa de Wijze

Op NVB09 vertelde verhalenvertelster Mirjam Mare ons het verhaal van Vasalisa: een feest van een verhaal voor een ieder die zijn weg zoekt en niet die van een ander. Ik las het verhaal eerder in het prachtboek "De ontembare vrouw" van cantadora Clarissa Pinkola Estés. Een cantadora is een bewaarder van oude verhalen.

Het sprookje Vasalisa
Vasalisa begint met "er was eens en er was eens niet" om je erop attent te maken dat in de verhalenwereld niets is wat het lijkt. Vasalisa is nog een kind als haar moeder sterft. Op haar sterfbed geeft ze haar dochter een lappenpopje die haar altijd hulp zal bieden. Vasalisa's stiefmoeder en stiefzussen kwellen haar en laten haar hard werken. Als ze op een dag het vuur uit laten gaan, sturen ze Vasalisa het bos in naar de boosaardige Baba Jaga - de heks - om vuur te vragen. In het bos vraagt Vasalisa het popje steeds om raad als ze twijfelt over de weg naar het huis van de heks. Baba Jaga's huisje blijkt op kippenpoten te dansen, de grendels op de deuren zijn van mensenvingers. Vasalisa vraagt vuur aan Baba Jaga, waarop de oude heks haar een batterij aan taken geeft die ze eerst moet verrichten: het erf en het huis vegen, beschimmeld mais van goede mais scheiden, maandzaadjes van aarde scheiden. Die taken kan Vasalisa door de hulp van haar lappenpopje moeiteloos voltooien. Daarna stuurt Baba Jaga haar met een schedel met gloeiende ogen terug naar huis. Aldaar verbranden die gloeiende ogen de stiefmoeder en de stiefzusjes. En dat is het abrupte einde van het verhaal.

Gruwelijk? Integendeel. Niets is immers wat het lijkt.

Weet jij het verschil tussen zaken die naar je lonken
en die naar je roepen vanuit je ziel?

Clarissa Pinkola Estés

Sneeuwwitje

Persoonlijk vind ik de look-a-likes van dit verhaal - zoals Assepoester, Doornroosje en Sneeuwwitje - veel gruwelijker. Stiefmoeders en stiefzussen in overvloed, hard werkende prinsessen maar ze nemen het heft niet zelf in handen: ze wachten (desnoods 100 jaar) op een prins om hen te redden. In Sneeuwwitje wordt de boze stiefmoeder neergezet als het kwaad en Sneeuwwitje als goed. Sneeuwwitje pakt - twijfelend - de appel. Die twijfel vertelt ons dat haar intuïtie prima in orde is, maar ze luistert er niet naar. Had ze de appel vriendelijk doch beleefd afgeslagen en de heks een aantal pittige vragen gesteld, dan was ze ongetwijfeld meer over haar eigen duistere en krachtige kanten te weten gekomen. Maar wederom komt er een prins om de boel te redden. Wat leert ze daarvan? Niets. Wat voor boodschap geven we onze kinderen mee? Dat ze vooral moeten blijven zorgen voor anderen en dat alles dan goed komt. Dat je beter aardig kunt zijn dan te vertrouwen op je eigen wijsheid.

Vasalisa verklaard

In het sprookje van Vasalisa geen redders te paard. Ze trekt zelf het bos in met haar popje als leidraad, laat sterven wat sterven moet en leert waardevolle lessen van Baba Jaga. Vasalisa is bereid risico's te nemen en neemt het heft in eigen handen. Haar popje staat voor haar intuïtie die ze voedsel geeft door naar haar te luisteren. De Baba Jaga leert Vasalisa schoon schip te maken; het één van het ander te onderscheiden en daarbij te vertrouwen op zichzelf. Met de schedel die Vasalisa ontvangt, krijgt ze het vermogen om de dingen te zien zoals ze echt zijn. Ze snapt nu hoe haar spreekwoordelijke stiefmoeders en stiefzussen haar groei belemmeren. Ze denkt er heel even over de schedel weg te gooien. Want soms is het pijnlijk alles zo helder te zien. Van jezelf en van de ander. Het betekent namelijk dat je keuzes moet maken. Om te beginnen door het laten sterven van de "te goede moeder". Haar beschermende houding is prima zolang we weerloos zijn, maar kan ons er van weerhouden nieuwe uitdagingen aan te gaan.

Als je voorbij de vorm kijkt, zie je dat dit sprookje waardevolle lessen bevat voor elk mens en voor elke organisatie die wel lekker lijkt te zitten, zo op het rode pluche (daarbij de vervelende taken die stiefmoeder hen opdraagt voor het gemak even vergetend). Pas als je de comfort zone verlaat, kun je tot volle wasdom komen.

De waarde van een verhaal ligt natuurlijk in de betekenis die je eraan geeft. Ik wil de cantadoras hartelijk danken voor deze belevenis die mijn zinnen nog lang naprikkelt.

Foto & Blogpost: Marina
Betekenisgeving van het sprookje Vasalisa: ontleend aan "De ontembare vrouw"